ژرفاندیشان و نسب شناسان معتقدند که در میان فرزندان ابوالفضل علیهالسلام، عبیدالله استمرار بخش نسل عباس شد (1) و فرزندان و نوادگان عبیدالله نام و یاد عباس را در خاطرهها زنده میکردند (2).
سال 155 قمری مشعل پر فروغ وجود عبیدالله خاموش شد. یگانه فرزند دلبندش «حسن» شصت و نه سال زیست و پنج یادگار به نامهای فضل، حمزه، ابراهیم، عباس و عبیدالله از خود باقی گذارد. فرزندان حسن
در آسمان ادب و فضیلت ستارگانی درخشان به شمار میآیند.
»فضل» صاحب سخنی فصیح و خوش بیان بود که در عرصه تقوا و پاکدامنی فروغی خیره کننده از خود نشان داد. این دلاور مؤمن، که هماره مورد احترام خلفا بود، به «ابنالهاشمیه» شهرت داشت. جعفر، عباس، اکبر و محمد فرزندان وی بودند که هر یک گلواژهای معطر از گلستان دانش و بینش شده، در گسترهی هستی مقامی والا یافتند (3) و از فرزندانی صاحب فضل و ادب بهرهمند شدند. «ابوالعباس فضل» یکی از این فرزندان بود. او شخصیتی برجسته داشت و شاعری توانا شمرده میشد، بازماندگانش در قم و طبرستان پراکنده شدند.
»حمزه» فرزند دیگر حسن، سیمایی نورانی داشت و شبیه جدش امیرمؤمنان علی علیهالسلام بود. مأمون به خط خود برایش چنین نوشت: به حمزة بن حسن بن عبیدالله بن عباس بن امیرالمؤمنین علیهالسلام هزار درهم، به سبب شباهتش به جدش امیرالمؤمنین صلوات الله علیه، عطا میشود.
»ابراهیم» فرزند دیگر حسن، به «جردقه» شهرت داشت و در ردیف فقیهان، ادیبان و زاهدان بود. فرزندش علی، سخاوتی علوی داشت و صاحب مقام و شرافتی درخور و شایسته شد. او نوزده فرزند از خود به یادگار گذارد که برخی از آنان در شمار محققان و مؤلفان علوم اسلامی جای داشته، در ابواب گوناگون فقه آثاری گرانبها پدید آوردند (4).
»عباس» دیگر فرزند حسن بن عبیدالله بن عباس علیهالسلام، دلاوری بیمانند بود. چنان مشهور است که در جرأت، صراحت لهجه و تندگویی مثل او در بنیهاشم دیده نشده است. عباس در فصاحت بیان و شعر از بزرگان قمر بنیهاشم شمرده میشد، به خاطر فضایل بسیار و کمالات فراوانش مورد احترام خلفا بود و هارون او را به کنیه میخواند (5).
»عبیدالله» که افتخار فرزندی حسن بن عبیدالله بن عباس علیهالسلام را داشت، از هیبت و شکوهی خاص بهره میبرد و در دوران مأمون در سال 204 قمری امارت مکه و مدینه و قضاوت آن دو شهر را به عهده داشت. (6).
1) بطل العلقمی، ج 3، ص 434.
2) شیخ فتونی تنها کسی است که این ویژگی را برای حسن، فرزند دیگر عباس علیهالسلام شمرده تا نسلی گستردهتر از آن حضرت بیان کند. (ر. ک: العباس، ص 195(.
3) سردار کربلا، ص 342.
4) کتاب «جعفریه«، اثری پربها از عبدالله بن علی بن ابراهیم جردقه است که حاوی فقه شیعی است.
5) تاریخ بغداد، ج 10، ص 364؛ سردار کربلا،ص 344 – 343.
6) تاریخ بغداد، ج 10، ص 313؛ سردار کربلا، ص 345.
