[اسم، لقب و کنیه، واژههایی است که عرب در مخاطب قرار دادن زنان و مردان از آنان استفاده میکند. اب و ابن همراه کنیهی پسران و مردان و بنت و ام پیشوند کنیهی دختران و زنان است. ابعاد شخصیتی افراد زمینهساز این لفظ است، هر چند داشتن فرزندان، به ویژه نخستین فرزند، در انتخاب این واژه نقش بسیار خواهد داشت. (المنجد فی اللغة و الاعلام، ص 704 ذیل ماده کنی(.]
دیباچهی صفات اخلاقی افراد و فهرست فضایل معنوی انسانها در کنیهی آنها نمایان است. عباس علیهالسلام انسانی آسمانی بود که بلندای عظمتش کنیههای بسیاری برای او پدید آورد.
»ابوالفضل» مشهورترین کنیهی اوست که برخی از صاحب نظران را بر آن داشته تا شعاع چشمگیر شخصیت عباس را بستر این واژه بدانند. ویژگیهای دوران کودکی و شکوهمندی روحافزای نوجوانی او، نشان از بزرگی مقام وی داشت. فرهیختگان و شعرای بسیاری بهرهمندی از فضایل بسیار را علت این لقب دانستهاند. (1).
از سوی دیگر، پارهای از محققان و اندیشمندان بهرهمندی از نعمت
وجود فرزندی به نام «فضل» را دلیل این کنیه شمردهاند. (2).
»ابوالقاسم» کنیهای دیگر است. مورخان با ژرفنگری در واژههای معرفت آفرین زیارت اربعین، این کلمه را کنیهی آن حضرت دانستهاند. آنجا که جابر انصاری خطاب به این رادمرد الهی میگوید:
»السلام علیک یا اباالقاسم، السلام علیک یا عباس بن علی.»
سلام بر تو ای پدر قاسم و سلام بر تو ای عباس، پور علی بن ابیطالب علیهالسلام.
هر چند مورخان و نسب شناسان، فرزندی به نام «قاسم» برای آن حضرت بیان نکردهاند، اما شناخت این صحابی بزرگ مرتبه، که سالیان بسیاری با خاندان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم رفت و آمد داشته و از معرفتی بیش از دیگران بهرهمند بوده است، درستی این کنیه را آشکار میسازد (3).
1) مولد العباس بن علی علیهالسلام، ص 56؛ سردار کربلا، ص 170؛ بطل العلقمی، ج 2، ص 9؛ مقاتل الطالبیین، ص 89.
2) ر. ک: سرالسلسله و عمدة الطالب، ص 356، العباس، ص، 81 – 80.
3) ر. ک: قمر بنیهاشم، ص 25؛ العباس، ص 80؛ بحارالانوار، ج 101؛ ص 330.
