امام حسن مجتبی علیهالسلام و برادرش امام حسین علیهالسلام، فرزندان امیرالمؤمنین علیهالسلام از
حضرت فاطمه علیهاالسلام دختر پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هستند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بارها میفرمود که حسن و حسین فرزندان منند و به پاس حرمت همین کلام، علی علیهالسلام به سایر فرزندان خود میفرمود: «شما فرزندان من هستید و حسن و حسین فرزندان پیغمبر خدایند» (1).
امام حسن علیهالسلام سال سوم هجرت در مدینه متولد شد (2) و هفت سال و چند ماه جد خود را درک نمود و در آغوش مهر آن حضرت به سر برد. پس از رحلت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز، که با رحلت حضرت فاطمه علیهاالسلام چهل روز تا شش ماه بیشتر فاصله نداشت، تحت تربیت پدر بزرگوار خود قرار گرفت.
امام حسن علیهالسلام پس از شهادت پدر بزرگوار خود، به امر خدا و طبق وصیت آن حضرت، به امامت رسید. وی نخست مقام خلافت ظاهری را نیز در دست داشت و نزدیک به شش ماه به ادارهی امور مسلمین پرداخت. دراین مدت معاویه، که دشمن سرسخت علی علیهالسلام و خاندان او بود و سالها خواب خلافت را میدید و در ابتدا به نام خونخواهی خلیفهی سوم و اخیرا به دعوی صریح خلافت جنگیده بود، به عراق که مقر خلافت امام حسن علیهالسلام بود لشگر کشید و جنگ را آغاز کرد و از سوی دیگر سرداران سپاه امام حسن علیهالسلام را تدریجا با پولهای گزاف و نویدهای فریبنده اغوا نمود و لشگریان را بر آن حضرت شورانید (3).
در نتیجه، آن حضرت مجبور به صلح (آتش بس) شده و خلافت ظاهری را با شرایطی (به شرط اینکه پس از درگذشت معاویه، دوباره خلافت به امام حسن علیهالسلام برگردد و خاندان و شیعیانش از تعرض مصون باشند) به معاویه واگذار نمود (4).
معاویه به این ترتیب قدرت حکومت را قبضه کرد و سپس وارد عراق شده و در یک
سخنرانی عمومی رسمی، شرایط صلح را الغا کرد (5) و در پی آن نیز سختترین فشار و شکنجه را بر اهل بیت و شیعیان ایشان روا داشت.
امام حسن علیهالسلام در تمام مدت امامت خود، که ده سال طول کشید، در نهایت شدت و اختناق زندگی کرد و هیچ گونه امنیتی حتی در داخل خانهی خود نداشت و بالأخره نیز در سال پنجاه هجری، با تحریک معاویه، به دست همسر خود به نام جعده دختر اشعث بن قیس در سن 47 سالگی مسموم و شهید گشت (6) و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. آرامگاه آن حضرت مدتهای زیادی گنبد و بارگاه داشت تا اینکه آل سعود جنایتکار حمله نموده گنبد و بارگاه ائمهی بقیع را ویران ساخته، و فعلا که تاریخ 1416 هجری قمری می‌باشد امامان معصوم علیهمالسلام در بقیع حتی سایهبان هم ندارند.
امام حسن علیهالسلام در کمالات انسانی، یادگار پدر و نمونهی کامل جد بزرگوار خود بود و تا پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در قید حیات بود، او و برادرش در دامن آن حضرت جای داشتند و رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گاهی آنان را بر دوش خود سوار میکرد.
عامه و خاصه، از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کردهاند که دربارهی حسن و حسین علیهمالسلام فرمود: «این دو فرزند من، امام میباشند؛ خواه دست به قیام زنند و خواه بنشینند» (7) (کنایه است از قیام بر ضد قدرتهای جور، و یا تسالم و آتش بس مصلحتی با آنان) و روایات بسیاری از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علی علیهالسلام در اعلام امامت آن حضرت بعد از پدر بزرگوارش، وارد شده که در کتب مربوطه آمده است.
1) مناقب ابنشهرآشوب: جلد4 صفحهی 21 و 25؛ ذخائر العقبی: صفحهی 67 و 121.
2) مناقب ابنشهرآشوب: جلد 4 صفحهی 28؛ دلائل الامامة: تألیف محمد بن جریر طبری. چاپ نجف، سال 1369 هجری، صفحهی 60؛ الفصول المهمة: صفحهی 133؛ تذکرة الخواص: صفحهی 193؛ تاریخ یعقوبی: چاپ نجف، سال 1314 هجری، جلد 2 صفحهی 204؛ اصول کافی: ج 1 صفحهی 461.
3) ارشاد مفید: صفحهی 172؛ مناقب ابنشهرآشوب: جلد 4 صفحهی 33، الفصول المهمة: صفحهی 144.
4) ارشاد مفید: صفحهی 172؛ مناقب ابنشهرآشوب: جلد 4 صفحهی 33؛ الامامة و السیاسة: تألیف عبدالله بن مسلم بن قتیبه، جلد 1 صفحهی 163؛ الفصول المهمة: صفحهی 145؛ تذکرة الخواص: صفحهی 197.
5) ارشاد مفید: صفحهی 173؛ مناقب ابنشهرآشوب: جلد 4 صفحهی 35؛ الامامة و السیاسة: جلد 1 صفحهی 164.
6) ارشادمفید: صفحهی 174، مناقب ابنشهرآشوب: جلد 4 صفحهی 42؛ الفصول المهمة: صفحه 146؛ تذکرة الخواص: صفحهی 211.
7) ارشاد مفید: صفحهی 181؛ اثبات الهداة؛ جلد 5 صفحهی 129 و 134.
