از آنجا که حضرت عباس علیهالسلام از مصادیق روشن این آیه شریفه است که دربارهی خانههای مردان بزرگ و برخاستگان از مراکز وحی، میفرماید:
فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذکر فیها اسمه؛
این چراغ پر فروغ در خانههایی قرار دارد که خداوند اذن فرموده دیوارهای آن را بالا برند، خانههایی که نام خدا در آنها برده میشود. (1).
خواست خداوند، بر آن تعلق گرفت که مرقد مطهر عباس علیهالسلام همچون مرقد برجستگانی چون امیرمؤمنان علی علیهالسلام و امام حسین علیهالسلام، برافراشته گردد، و به صورت بارگاه ملکوتی نورانی، فضای آسمان را منور کند، مؤمنان بر این فکر افتادند به پاس ایثار و فداکاریهای بینظیر عباس علیهالسلام در راه دین و حمایت از امام زمانش، با شکوهمند ساختن مرقد شریفش، به قدر توان خود از او قدردانی کنند. که اینک به صورت یک پایگاه بزرگ مذهبی، و روحانی
و ملکوتی درآمده، و چون ماه درخشنده در سیارهی زمین میدرخشد.
کاوشگران و تاریخ نویسان، سیر تاریخی بنای مرقد آن حضرت را چنین نوشتهاند:
از بعضی از احادیث و تاریخ فهمیده میشود که مرقد مطهر حضرت عباس علیهالسلام در عصر امویان و در عصر امام صادق علیهالسلام دارای ساختمان و درگاه بوده است، مثلا در مورد زیارت نامهاش، روایت شده، امام صادق علیهالسلام به ابوحمزهی ثمالی فرمود:
اذا اردت زیارة قبر العباس بن علی، و هو علی شط الفرات، فقف علی باب السقیفة فقل سلام الله و ملائکته المقربین…؛
هنگامی که ارادهی زیارت مرقد حضرت عباس بن علی علیهالسلام که در کنار شط فرات قرار گرفته نمودی، در کنار در سقیفه بایست و چنین بگو: «سلام خدا و فرشتگان مقربش… تا آخر زیارت. (2).
لازم به تذکر است که در خصوص مرقد مطهر حضرت عباس علیهالسلام قبیلهی بنیکلاب (که امالبنین علیهاالسلام مادر آن حضرت از آن قبیله بود) و بنیاسد، و قبایل دیگر نیز به سبب نسبتی که با آن حضرت داشتند، با بنای ساختمان بر روی مرقد آن حضرت، مخالفت نمیکردند، بلکه بانی آن بودند، و دشمنان به خاطر وساطت آنها، جلوگیری نمینمودند.
به هر حال بنیاسد که از شیعیان و علاقمندان خاندان رسالت بودند و در روستای غاضریه نزدیک کربلا، سکونت داشتند، نخستین کسانی بودند که مرقد آن حضرت را به صورت اولیه ساختند، و علامتی نهادند که آثار آن باقی ماند.
پس از این مرحله عمارتهایی بود که بر روی مرقد مطهر حضرت عباس علیهالسلام در طول قرن اول تاکنون ساخته شده، که به طور خلاصه، چنین است:
1- عمارت اول؛ در سال 66 هجری قمری، پس از پیروزی مختار بر دشمنان، او به آبادسازی کربلا، از جمله مرقد مطهر حضرت عباس علیهالسلام پرداخت، ولی در سال 170، به دستور هارونالرشید (پنجمین طاغوت عباسی) آن را ویران کردند.
2- عمارت دوم؛ شیعیان و علاقمندان به خاندان رسالت در عصر خلافت مأمون (هفتمین خلیفه عباسی) عمارت دوم را در سال 198 هـ ق بر روی مرقد مطهر حضرت عباس علیهالسلام ساختند.
ولی وقتی که متوکل (دهمین طاغوت بیرحم عباسی) در سال 232 هـ ق روی کار آمد، دستور داد ساختمان مرقد منور امام حسین علیهالسلام و حضرت عباس علیهالسلام را ویران کردند، و زمین آن را شخم زدند.
3- عمارت سوم؛ در سال 247 هـ ق در عصر خلافت «الممنتصر» (یازدهمین خلیفه عباسی) رخ داد، او از شیعیان بود، و پدرش متوکل را کشت، و نسبت به خاندان نبوت خوش رفتاری میکرد، به بازسازی
و نوسازی مرقد مطهر حضرت عباس علیهالسلام اقدام نمود.
4- عمارت چهارم؛ در سال 367 هـ ق عضدالدوله دیلمی، یکی از فرمان روایان سلسلهی آلبویه (دیلمیان) که نقش به سزایی در نوسازی آرامگاه خاندان رسالت، در سرزمین عراق داشت، بارگاه باشکوهی روی مرقد منور حضرت عباس علیهالسلام ساخت، که مدت ساخت آن از سال 367 تا سال 372 هـ ق طول کشید. (3).
5- نوسازی و بهسازی پنجم؛ در عصر جلایریان بود، سلطان اویس فرزند شیخ حسن ایلکانی در سال 740، به تعمیرات و نوسازی وسیعی در مرقد حضرت عباس علیهالسلام اقدام نمود، که این نوسازی وسیع در عصر فرزندش سلطان احمد، در سال 786 به پایان رسید.
6- نوسازی و بهسازی ششم؛ در عصر صفویه، شاه اسماعیل صفوی، اولین پادشاه صفوی در سال 914 هـ ق وارد کربلا شد و به تعمیر و نوسازی وسیع آستان مقدس حضرت عباس علیهالسلام دستور داد، دوازده قندیل طلای خالص به نام دوازده امام علیهالسلام به حرم آن حضرت اهدا کرد، همهی فضای حرم، و رواقها را با فرشهای ابریشمی گرانبهای اصفهان، مفروش نمود… و همچنین به دستور او، گنبد بارگاه ملکوتی حضرت عباس علیهالسلام را کاشیکاری نمودند که این
کاشیکاری تا سال 1302 باقی بود. (4).
7- نوسازی در عصر نادرشاه؛ در سال 1153 (5) نادرشاه افشار، هدایای زیادی برای نوسازی حرم حضرت عباس علیهالسلام فرستاد، که با آن تعمیرات وسیعی در آنجا انجام شد.
وهابیان جنایتکار در 18 ذیالحجه سال 1216 که وحشیانه به کربلا هجوم آوردند به تخریب اماکن مقدسه از جمله بارگاه ملکوتی حضرت عباس علیهالسلام پرداختند، و همهی اشیاء قیمتی و طلاهای آنجا را تاراج نموده و به یغما بردند.
8- نوسازی درعصر قاجاریه؛ فتحعلی شاه قاجار (دومین پادشاه قاجاریه) با تبلیغات مرجع وقت آیت الله شیخ جعفر کبیر (کاشف الغطا، متوفی 1228 هـ ق) با کمک مردم ایران که همواره از علاقمندان محکم خاندان عصمت هستند، برای بازسازی تعمیر اماکن مقدسه عتبات، پس از تخریب وهابیان منحرف و جنایتکار، اقدامی وسیع کرده و کمکهای بسیار نمود، و این تعمیرات و بهسازیها در عصر ناصرالدین شاه (چهارمین شاه قاجاریه) نیز ادامه یافت. (6).
علامه سید عبدالرزاق مقرم در کتاب العباس علیهالسلام مینویسد:
«فتحعلی شاه گنبد مرقد مطهر امام حسین علیهالسلام را با قطعات طلا پوشانید، و گنبد مرقد منور حضرت عباس علیهالسلام را کاشی و میناکاری نمود.»
در سال 1375 هـ ق (سال 1334 و 1335 شمسی) متولیان امور و خدام حرم حضرت عباس علیهالسلام، تصمیم گرفتند از هدایا و نذورات جمع شده، گنبد نورانی مرقد حضرت عباس علیهالسلام را با طلا بپوشانند، و این کار به احسن وجه انجام شد.
1) مائده -36.
2) بحار، ج 101، ص 277 – کامل الزیارات، ص 256.
3) شرح حال عضدالدوله دیلمی، و نوسازی مراقد مطهر، به فرمان او، در کتاب اعیان الشیعه، ج 1، ص 537 و 628 آمده است.
4) بنا به نقلی این کارها توسط شاه طهماسب (دومین شاه صفویه) انجام شد. (شخصیت ابوالفضل علیهالسلام، ص 220 و کتاب ترجمهی العباس، تألیف سید عبدالرزاق مقرم، ص 367(. شاید شاه اسماعیل صفوی به توسعه اقدام نموده، و شاه طهماسب آن را تکمیل نموده باشد.
5) و به نقلی در سال 1155 هـ ق. (شخصیت ابوالفضل، ص 220(.
6) اقتباس از کتاب چهرهی درخشان قمر بنیهاشم، از: علی ربانی خلخالی، ص 270 تا 272.
