نماز زیارت

بعد از زیارت ابوالفضل علیه‏السلام، شیوه‏ای که بسیار به جا است و در روایت بر آن تأکید شده، ادای دو رکعت نماز است. شاهد بر این امر آن است که

علامه‏ی مجلسی، در مجلد مزار «بحار» ص 165 بعد از ذکر زیارت از کتب مزار شیخ مفید و ابن‏مشهدی، از امام صادق علیه‏السلام پس از زیارت آورده است که:

سپس متوجه سمت بالای سر شده، دو رکعت نماز بگزار و سپس بعد از آن هر چه می‏خواهی نمازهای دیگر را به جای آور.

چنانکه سید ابن‏طاوس نیز در «مصباح الزائر» این دو رکعت را بعد از زیارت ذکر کرده است. شیخ مفید و ابن‏مشهدی و سید ابن‏طاوس نیز، در کتب مزار خود در زیارت حضرت عباس علیه‏السلام در عید فطر و قربان و شب و روز عرفه متذکر آن نماز بعد از زیارت شده‏اند.

در زیارت اربعین نیز آمده است که جابر انصاری، عباس بن امیرالمؤمنین علیه‏السلام را زیارت نمود و سپس دو رکعت نماز گزارد. و بسیار بعید است که این امر از جانب ائمه‏ی علیهم‏السلام ممنوع بوده و فردی چون جابر، که پرورده‏ی مکتب خاندان رسالت علیهم‏السلام است که از آن بی‏اطلاع یا نسبت بدان بی‏توجه بوده باشد؛ بلکه ظاهر فعل او بیانگر آن است که آن دو رکعت، نماز زیارت بوده و چون او می‏دانسته از جانب ائمه‏ی علیهم‏السلام رسیده، شیوه‏ی آنان را پیشه ساخته است.

همچنانکه در واقع به دور از حکم عقل است که علمای عظام شیعه، که ستون مذهبند و کنکاشگران آثار اهل بیت علیهم‏السلام، این وظائفی را که در کتب خود بیان فرموده‏اند، بدون استخراج از کلمات معصومین علیهم‏السلام بوده باشد؛ زیرا که با تشریع امر حرامی خود را به هلاکت اخروی اندازند و بدعتی را پایه گذارند که مورد عفو الهی قرار نمی‏گیرد؛ کلا و حاشا که چنین باشد! بلکه آن بزرگان، در کتب و رسائل زیارت خود جز آنچه از امام علیه‏السلام رسیده است نقل ننموده‏اند، حال هر چند که ما به مستند سخن آنان که در دسترس آنان بوده ولی ما از آن ناآگاهیم، دست نیابیم.

چنانچه سید ابن‏طاوس در آخر «مصباح الزائر» گوید که آنچه او در این کتاب برگزیده است، بر وجهی از روایات استوار بوده که آن را پسندیده و بدان اطمینان داشته است.

و نیز ابن‏مشهدی در اول مجموعه‏ی زیارت خود، اظهار می‏دارد که نگاشته‏هایش در کتاب، بر اساس روایات وارده از ائمه‏ی هدی علیهم‏السلام که بدان دست یازیده می‏باشد.

در این صورت پس چگونه بر ما رواست که سخنان آنان را منسوب به آرائشان، بدون اینکه مستند به کلام معصوم باشد، نمائیم.

محقق عظیم الشأن شیخ اسد الله کاظمی قدس سره در کتاب «کشف القناع» ص 230 در این باره ما را چنین رهنمون می‏سازد که حاصل سخنانش این است که: جائز است برای برخی از حاملان اسرار ائمه‏ی علیهم‏السلام که قول و نظر امام غائب از انظار به دست آید، حال یا بنا به نقل یکی از سفرای آن حضرت، به طور پنهان به وجهی منجر به یقین بر صحت صدور آن گردد، یا به توسط توقیع و پیغام کتبی امام علیه‏السلام و یا از طریق رویاروئی و شنیدن از کلام مبارکش به حدی که منافی رؤیت در زمان غیبت نباشد. در این صورت نه آن عالم می‏تواند تصریح به آن حکم، که به واسطه‏ی یکی از آن طرق برای او حاصل شده نماید، نه در ادله‏ی شرعی برای اظهار آن بیانی می‏یابد و نه اینکه آن حکم، مخصوص به او و ممنوع از آشکار ساختن آن برای مردم می‏باشد. در این صورت او چاره‏ای ندارد جز آنکه آن حکم یا سخن را اظهار دارد و متذکر شود که آن متفق علیه و به صورت اجماع می‏باشد و این اصل در بسیاری از زیارات، آداب و اعمال متداول در بین طائفه‏ی امامیه موجود می‏باشد که ظاهرا مستند و حدیث صریحی ندارند و کتب علمای پیشین نیز که واقف بر اسرار و آثار ائمه‏ی اطهار علیهم‏السلام می‏باشند از بیان آن خاموش است.

از این قبیل است سخن سید و عابد عظیم‏الشأن رضی الدین محمد بن محمد ازدی حسینی، ساکن نجف اشرف، که پدر علامه‏ی حلی و سید ابن‏طاوس آن را از او نقل نموده‏اند که استخاره با تسبیح را از حضرت ولی عصر علیه‏السلام روایت کرده است. همانگونه که سید ابن‏طاوس از حضرتش سلام الله علیه در سرداب شنیده است. و نیز چون دعای علوی مصری که حضرت صاحب الأمر – أرواحنا فداه – آن را در حائر حسینی به محمد بن علی علوی حسنی مصری طی تکرار و در پنج شب آموختند.

این اصل در بسیاری از احکامی که صاحب فتوای آن مشخص نیست جاری می‏باشد، چنانکه او بر قول امام علیه‏السلام اطلاع یافته و از آنجا که آن را مخالف نظر تمامی یا اکثریت علمای شیعه دانسته و قادر به بیان دلیل آن بر طبق ادله‏ی شرعی نبوده و ترسیده که حق ضایع شود، بدان اعتماد نموده و بر اساس آن بدون تصریح به دلیلش فتوا داده است.

بنابراین مشخص گشت که علما هیچ حکم و کلامی را در کتب خود ثبت نکرده‏اند مگر اینکه بر پایه‏ی کلام معصوم و بسا شنیدن از امام عصر – أرواحنا فداه – بوده است. بر این اساس، حال که مشایخ گذشته، در کتب زیارت خود، دو رکعت نماز بعد از زیارت ابوالفضل علیه‏السلام ذکر کرده‏اند، سزاوار نیست که در رجحان آن نزد اهل بیت علیهم‏السلام توقف نمود، زیرا چه بسا که از طریقی غیر از طرق عادی – هر چند که ما بدان آگاه نباشیم – به آنان رسیده باشد.

اگر از این امر نیز درگذریم، حدیث ابوحمزه‏ی ثمالی در «کامل الزیارة» ص 240 از امام صادق علیه‏السلام که درباره‏ی زیارت سیدالشهداء سلام الله علیه و شامل مقدمات و اعمال بسیاری است، ما را به این امر دلالت می‏نماید. امام علیه‏السلام فرموده‏اند:

چون (از زیارت) فراغت یافتی، هر چه دوست داری نمازگزار، مگر اینکه ادای دو رکعت نماز زیارت در کنار هر قبر (فرد زیارت شونده‏ای) لازم و حتمی است.

در اینجا با اطلاق و عمومیت فرمایش امام سلام الله علیه، دو رکعت نماز نزد مرقد هر شخصیت مورد زیارت وارد شده است، و هیچ عامل استثنایی هم بیان نشده که عموم را تخصیص دهد. و عدم تذکر درباره‏ی این نماز، در زیارت غیر معصوم، مانع اجرای آن امر عام نمی‏باشد؛ زیرا که امر عمومی در موارد خود اجرا می‏شود تا استثنا پدید آید، کما اینکه عدم ذکر این نماز در روایت ابوحمزه‏ی ثمالی، درباره‏ی زیارت عباس علیه‏السلام، دلیل بر عدم مشروعیت آن نیست، همچنانکه تصریح در زیارت معصومین علیهم‏السلام، دلیل بر عدم مشروعیت

آن، درباره‏ی غیر آنان نمی‏باشد. آن نماز زیارت، امری عمومی است و ذکر آن در کتب مزار علمای یاد شده کافی در مشروعیت و رجحان آن می‏باشد.

از این رو آنچه که از یکی از معاصرین علامه‏ی مجلسی درباره‏ی منع نماز زیارت در مورد غیر معصومین علیهم‏السلام به استناد عدم ورود حدیث، حکایت شده خالی از اعتبار می‏باشد، زیرا که بر این امر دلیل ثابت وجود دارد. مضاف بر آنکه علامه‏ی مجلسی در مجلد مزار «بحار» ص 180(چاپ کمپانی) از مؤلف «مزار کبیر» از صفوان جمال از امام صادق علیه‏السلام نقل می‏کند که آن حضرت امر به دو رکعت نماز بعد از زیارت علی اکبر علیه‏السلام نموده‏اند، و این امر در مورد ابوالفضل علیه‏السلام به لحاظ عدم قول به فرق تمام می‏شود.

همچنین علامه‏ی مجلسی در کتاب یاد شده به نقل از مزار کبیر و مزار شهید بعد از ذکر زیارت مسلم بن عقیل روایت می‏نماید:

سپس متوجه بالای سر شده، دو رکعت نماز بگزار و بعد از آن هر چه خواهی نمازهای دیگر بخوان.

ظاهر این است که این دو رکعت نماز زیارت می‏باشد. اما از کتاب مزار سید ابن‏طاووس صریحا نقل می‏نماید که:

بعد از پایان زیارت، ضریح را ببوس و نماز زیارت بگزار و ثواب آن را به او هدیه نما و سپس وداع نموده و بازگرد.

همچنین در مزار «بحارالأنوار» به هنگام زیارت هانی بن عروه نقل شده:

سپس نماز زیارت بخوان و آن را به او هدیه کن و هر چه خواهی برای خود دعا کن و سپس وداع نموده و بازگرد.

در این جا با توجه به آنکه هر چه این بزرگان در کتب زیارات خود ثبت نموده‏اند، روایات وارده از ائمه علیهم‏السلام یا آنچه ایشان آنها را روایت شده یافته و بر آن اعتماد نموده‏اند می‏باشد، بر ما برتری نماز دو رکعتی زیارت مسلم و هانی آشکار می‏شود، هر چند که اطلاق یاد شده شامل این دو بزرگوار نیز

می‏باشد. در این صورت به طریق اولی در مورد ابوالفضل علیه‏السلام نیز نماز زیارت وارد می‏گردد.