چنانکه گذشت تعداد بقاع متبرکهی موجود در محدودهی تهران بسیار زیاد بوده است. ولی برای مطالعه چگونگی و قدمت سقاخانههای مربوط به این اماکن باید توجه داشت که: اولا تعدادی از این اماکن پس از توسعه شهر تهران داخل این محدوده شدهاند و طبعا بناهای اطراف آنها دچار تغییرات بسیاری شده است. ثانیا تعدادی از اماکن متبرکه موجود در محدوده تهران قدیم نیز در نتیجهی عملیات توسعه و شهرسازی، به کلی ویران گردیدهاند. مضاف بر اینها، تغییر بافت سریع محلات تهران هم چنان که گذشت؛ ویرانی و تغییر کارکرد گروه دیگری از این سقاخانهها را موجب گشته است.
همین ملاحظات، دشواریهای فراوان را در روند تحقیق در مورد سقاخانههای
منسوب به اماکن متبرکه تهران، ایجاد کردهاند. لذا در ادامه بحث، تا حد امکان به ارائه گزارشهای کوتاه دیگری در مورد تعدادی از این سقاخانهها، پرداخته شد.
– در فاصلهای نه چندان دور از بقعه امامزاده ابراهیم (علیهالسلام) واقع در گود زنبورک خانه، سقاخانه کوچک و محقری وجود دارد که متروک و بدون آب مانده است. این سقاخانه، از تورفتگی مختصری در دیوار خانه مجاور مسجد پدید آمده است. احتمالا تمسک به این بقاع متبرک یکی از دلایل احداث این سقاخانه بوده است. به نظر میرسد که امروزه این مکان، کارایی چندانی نداشته و عن قریب است که چون دیگر اسلاف خود، در شرف ویرانی قرار گیرد.
– گویا امامزاده روحالله بن موسی کاظم (علیهالسلام(، واقع در خیابان باب همایون نیز سقاخانهای داشته است. لیکن به علت تغییرات شدید بافت محله و خیابانهای اطراف امامزاده، جستجو برای یافتن سقاخانه منسوب به آن، بینتیجه ماند. با این حال آب سردکنهای متعدد در کنار دکانهای اطراف این بقعه، سابقه وجود چنین سقاخانهای را تا حدودی تأیید میکند.
– در مقابل بقعهی امامزاده سید اسحاق (علیهالسلام) در کوچه خدابندهلو، سقاخانهای موسوم به سقاخانه ناظم الرعایا مشاهده شده، که ظاهرا برای همین مکان متبرکه، بنا شده است. این سقاخانه که قدمتی بیش از 60 سال دارد؛ چندی است به دلیل بیتوجهی مسئولان رو به ویرانی است. این سقاخانه قسمتی از موقوفهی شخصی به نام ناظمالرعایا است که در جنب خانه مسکونی وی قرار گرفته است.
تزیینات کاشی زیبای این خانه کوچک، گویا دوران عزت و گذشته افتخارآمیز آن است. بنای سقاخانه فوق به همراه مجموعهی بناهایی که شامل خانه
مسکونی، آب انبار و حمام – که امروزه به صورت تعدادی کارگاه در آمدهاند – میشوند فعلا به دلیل مخدوش ماندن وضعیت مالکیت و اجاره آن از سوی سازمان اوقاف تهران، چندان قابل بهرهبرداری نیست. آبگیری این سقاخانه هم مدتی است که بسته شده است. در هنگام بررسی، فقط چراغی روشن و بیرقی چند، از درون پنجره بستهی این سقاخانه نیمه متروک پذیرای گروه اندک متوسلان به موکل این مکان مقدس بود.
در مورد بقعه امامزاده معصوم (علیهالسلام) و نیز امامزاده حسن (علیهالسلام(، در جنوب تهران نیز باید گفت که با وجود آب سردکنهای متعدد و سقاخانههای موقتی و سیار فراوان کوچههای اطراف این اماکن متبرکه، سقاخانهای خاص و منسوب به این بقاع متبرک مشاهده نشد. البته تمامی آب سردکنها و منبعهای سقاخانههای موقتی این محله به خصوص در ایام عزاداری دارای تزییناتی متنوع به نشانه توسل و استعانت از موکل آب حضرت ابوالفضل (علیهالسلام) و حضرت امام حسین (علیهالسلام) هستند.
در نزدیکی و درون بقعه سید واقع در بازار ارسیدوزها نیز سقاخانهای مشاهده نشد و حافظه اهالی که اکثرا به تازگی در این اطراف ساکن شدهاند، خاطرهای از وجود چنین بنایی را هم به دست نداد. از دیگر سقاخانههای بقاع متبرکه تهران میتوان به سقاخانه نوروزخان اشاره کرد که نظر به قدمت و اهمیت آن در جایی دیگر با تفصیل بیشتر بدان پرداخته خواهد شد. ضمنا در باب وجود سقاخانه در سایر بقاع مورد بررسی تهران نیز به دلیل تغییرات بافت محلهها و نیز جایگزینی منبعهای سقاخانههای موقتی و دستگاههای آب سردکن، نتیجه قابل استنادی به دست نیامد.
