به طوری که از منابع کتابخانهای و تحقیقات میدانی بر میآید، در تهران چندین سقاخانه وجود داشته که به نام سقاخانه معیر نامیده میشدهاند. یکی از این سقاخانهها که در کتاب تاریخ تهران نیز به عنوان نمونهای از سقاخانههای مشهور تهران، از آن یاد شده، سقاخانه منسوب به نظام الدوله معیر است.
چنان که آوردهاند بانی این سقاخانه، دوستعلیخان معیر الممالک الدوله ثانی [تولد به سال 1236 ه. ق] است. که پس از پدر، در سال 1247 شغل او را یافت و در سال 1288 وزیر مالیه گردید. او از ناصرالدین شاه منصب و لقب معیری را گرفت. وفات وی به سال 1290 هجری قمری گزارش شده است (حسینی بلاغی: 1350، ص 189 م(.
از معیرالممالک موقوفاتی چون مدرسه، مسجد، آب انبار و سقاخانه، که همگی به نام خودش موسوماند، به جای مانده است. این رقبات به مساحت هزار و ششصد و هشتاد و نه متر، به پلاک 356 واقع در بخش پنج تهران [حوالی خانیآباد]، ثبت گردیدهاند. البته گویا این رقبات ذیل وقف مدرسهای جهت محصلین علوم دینی و لوازم آنان وقف شده، و تاریخ وقف آنها و همچنین سقاخانه، قبل از 1290 هجری قمری است (حسینی بلاغی: 1350، ص 189 م(.
بررسی میدانی که در رابطه با این اماکن به عمل آمد، معلوم است که سقاخانه آن که گویا در جهت مسجد معیر الممالک قرار داشته، مدتها است که ویران شده است. ولی بنای مسجدی بزرگ و نیز حمام موقوفهای به نام معیرالممالک در وضعیت نسبتا مطلوبی، در کوچهای موسوم به آب انبار معیر منشعب از خیابان خیام، هنوز پذیرای مراجعین است. ضمنا این موقوفات در نزدیکی بقعهی امامزاده سید ناصرالدین (علیهالسلام) قرار دارند.
مناسب است که در اینجا از دو سقاخانهی دیگر تهران که به همین نام موسوماند و حین پژوهش میدانی در محلههای تهران مشاهده شدند، شرحی آورده شود.
